Fragment

Om nieuw inzicht te krijgen in het verzetswerk van Hannie Schaft en haar medekameraden uit de Raad van Verzet en dan met name de zusters Truus en Freddie Oversteegen, ben ik terug gegaan naar de bronnen die er nog te vinden zijn over het leven en de strijd van Hannie. Het nieuwe beeld dat naar voren komt over Hannie Schaft is losgemaakt van de romantiek uit romans, films, documentaires en musicals; van de mythen, de beschuldigingen, de onduidelijkheden en de complottheorieën die decennia lang een goede, historische kijk op Hannie onmogelijk hebben gemaakt. Hiermee laat ik een oud stramien los waarin over de bezetting wordt geoordeeld vanuit een gevoel van onbehagen over het verleden van Hannie Schaft en waarin wat gebeurd is langs een eigentijdse morele meetlat wordt gelegd.
De aandacht wordt gericht op de zogenaamde tussengebieden, de liminale perioden waarin men na een heftige gebeurtenis, zoals het uitbreken van de WO-II, niet terug kan naar het oude en het nieuwe nog vorm moet krijgen. Dit is de periode waarin het verzet van Hannie Schaft en haar kameraden zich schoksgewijs ontwikkelt en er opgetreden wordt tegen de bezetters en tegen hen die met ze samen heulen. Hannie raakt los van de oude vertrouwde banden en instituties van voor de oorlog en zoekt naar nieuwe wegen en waarden en een nieuw toekomst perspectief. Ze moet door de omstandigheden gedwongen, nieuwe keuzes maken en gaat het gevecht aan, steeds vaker gewapenderhand. Met deze methode bleek ik aansluiting te krijgen bij een onderzoeksmethode van Prof.dr. Ismee Tames, verbonden aan de Universiteit van Utrecht aan de bijzondere leerstoel van de Stichting 40-45 en verbonden aan het NIOD-KNAW als directeur onderzoek. Voor een toelichting verwijs ik naar haar voorwoord. Liminaliteit komt van het Latijnse limes, dat ‘drempel’ betekent. Het is het tussengebied, de plek waar de wetten en mores van de ene, noch die van de andere kant heersen. Het oude is niet meer van toepassing, het nieuwe is nog niet gearriveerd en kan nog alle mogelijke vormen aannemen. Wie zich in een liminale periode of ruimte bevindt is hier, noch daar. Alles is mogelijk: goed, kwaad, hoop, angst, zelfverwezenlijking en ondergang. Mede dankzij het vinden van nieuwe bronnen, literatuur en informatie is de ontwikkeling van Hannie Schaft te volgen en worden haar motieven voor haar verzetswerk duidelijk.
Ze begint aanvankelijk met het stelen van persoonsbewijzen. Maar als het verzet en de represailles steeds harder worden en er dierbaren om het leven komen verandert op dramatische wijze het zicht op een toekomst in vrijheid. Hannie wordt enkele weken vóór de bevrijding om het leven gebracht. Het geleefde leven van verzetsstrijdster Hannie Schaft raakt vervolgens versluierd door de naoorlogse discussies over haar politieke achtergrond; door de gevolgen van de Koude Oorlog; het complot denken naar aanleiding van ernstige kwesties als de Velser-Affaire en de Zaak Menten die de gemoederen in de regio Haarlem en ver daarbuiten, jarenlang bezig houden. Truus en Freddie dragen de oorlog hun leven lang met zich mee.
In het verzetsleven van Hannie Schaft spelen de zusters Oversteegen een zeer duidelijke en belangrijke rol. Beeldhouwster Truus Menger-Oversteegen is in 2016 overleden. Haar zuster Freddie vatte in een vraaggesprek eind 2016 het verzetswerk kort en krachtig samen: “het enige wat telt zijn onze daden van toen.”
Niet alleen de feiten of de interpretatie daarvan, maar de kracht van de verhalen van de levens, het verzet van Hannie, Truus en Fredie en hun medestrijders en tot slot het overlijden en het herdenken van Hannie Schaft en het beeld dat daaruit naar voren komt als dat van een zeer sterke, krachtige vrouw en intelligente persoonlijkheid heeft op zichzelf al voldoende betekenis om duidelijk te maken waarom Hannie Schaft nog altijd een van de meest bekende verzetsstrijdster uit de Tweede Wereldoorlog is. Met het uitkomen van het boek (21 april 2017) begint er tegelijk een tentoonstelling onder de titel: Hannie, Truus Freddie, vrouwen in verzet in Museum Haarlem, die duurt tot en met 7 januari 2018. ×