Ambt Nederbetuwe Ambtsrekeningen en Ambtszaken 1388-1430

Dr. P.D. Spies • Boek • paperback

• Samenvatting
  Dit is het 38e deel van een serie transcripties betreffende het Ambt Nederbetuwe. Het bevat de transcripties van de oudst bewaard gebleven ambtsrekeningen, aangevuld met enkele ambtszaken en aanverwante rekeningen over de jaren 1388-1430. Van deze jaren zijn niet alle ambtsrekeningen aanwezig, dus zijn er hiaten, bijzonder de jaren 1393-1399 en 1403-1406. Al deze stukken zijn afkomstig uit het Hertogelijk Archief (archiefnummer 0001) van het Gelders Archief te Arnhem, hierna genoemd het RAG (Rijksarchief in Gelderland).
  Alhoewel het Ambt Nederbetuwe al in het jaar 1327 door hertog Reinoud II van Gelre is geïnstitueerd, zijn van de eerste 60 jaren van ambtsbedieningen geen rekeningen bewaard gebleven, voor zover momenteel bekend. Wel zijn er uit die periode tal van stukken in de archieven aanwezig waaruit kan worden opgemaakt welke ambtmannen in die periode hebben gediend, waarvan een overzicht is te vinden in het werk van Jan Kuys, De ambtman in het kwartier van Nijmegen (ca. 1250-1543), met name pagina 341. De reden om dit (nog) niet nader uit te zoeken en te transcriberen ligt in de keuze mijnerzijds om eerst een aantal transcripties van de ambtsrekeningen uit te geven over de jaren ca. 1388-1580 in zeven delen, waarvan dit het eerste is.
  De ambtsrekeningen bevatten hetgeen door de ambtman van Nederbetuwe en als of door de richter van Tiel en Zandwijk is ontvangen en uitgegeven namens en voor de Hertog van Gelre. De inhoud van dit deel is bijzonder gevarieerd en geeft een aardige inkijk in de handel en wandel van de ambtmannen en het reilen en zeilen van de bevolking. Zo is uit de opgenomen tolrekening van de jaren 1400-1401 en de andere stukken op te maken welk voedsel men produceerde en consumeerde. Ook welke gewoontes en gebruiken men hanteerde. Vanzelfsprekend geven de rekeningen veel informatie over de boetes en andere straffen die mensen werden opgelegd, vanaf geringe bedragen tot en met doodstraffen, maar er is veel meer te vinden. Zo is er bijvoorbeeld sprake van geschillen en het voeren van oorlogen tegen Holland, Utrecht etc., waarbij inzicht wordt gegeven in wat men daarin heeft gedaan en welke troepen er werden ingezet en welk onderhoud men daartoe nodig had. Deze vijandelijkheden, doorgaans "vedes" genoemd, verschillen van kleinere gerichte aanvallen of vergeldingen tot complete gevechten.
  Bij de criminele zaken komen veel gevechten aan de orde, maar ook diefstallen en onzedelijke gedragingen. De wijze van straffen kan wat vreemd overkomen, maar dienen te worden gesitueerd in die tijd en niet bezien te worden vanuit het hedendaags perspectief. Zo had het crimen "doodslag, nederslag" een andere betekenis als tegenwoordig, daar er meer sprake was van een dodelijk, vaak ongewild, incident, dat door middel van betaling aan de nabestaanden en de landheer kon worden verzoend. Die betaling werd gerekend naar het vermogen van de dader, dus varieerde van enkele tot honderden guldens. Daartegenover werden dieven vrij snel opgehangen.
  Opvallend is de moord op de Tielse richter Dirck die Rover Dabt op 1 januari 1417, waarbij de dader werd gepakt en geradbraakt. Moorden op hoge officieren zijn sowieso zeldzaam, maar apart is daarbij dat kennelijk in die tijd het kerkhof een vrijplaats was waar een verdachte zijn of haar toevlucht kon nemen om vervolging te ontlopen. Al wist de justitie daar vanzelfsprekend wel raad mee.
  In het Ambt Nederbetuwe was het waterbeheer van groot belang, dus werd er veel toezicht uitgeoefend op het onderhoud van dijken en waterwegen. Uit de overzichten hiervan blijkt niet alleen de noodzaak van deze controles, maar ook de grote moeite om alles in goede conditie te houden, waarbij nogal wat boetes (dijkbreuken) werden uitgedeeld.
  Een ander opvallend gegeven is het optreden van meer dan één ambtman in eenzelfde periode. Nu en dan werd door de ambtman van Nederbetuwe een ander in zijn plaats als vervangend ambtman benoemd, maar uit de rekeningen blijken zij dan meestal allebei het ambt te beoefenen, waarbij de oorspronkelijke ambtman het bevel voerde. Ook is duidelijk dat bepaalde ambtmannen weigerden hun functie op te geven en daarbij de door de hertog aangewezen nieuwe ambtman behoorlijk dwars konden zitten. Het richterambt werd in principe door de ambtman zelf vervuld, maar hij kon ook een aparte richter voor de stad Tiel en Zandwijk aanwijzen, waarbij die richter dan ook weer een plaatsvervanger mocht aanwijzen. Dit kon zo gecompliceerd zijn zoals in de jaren 1426-1430 dat er allerlei rekeningen dwars door elkaar heenlopen en het soms moeilijk is op te maken wie nu waarvoor verantwoordelijk was.
  Een apart stuk betreft de rekeningen van Wijnand Ridder van de ontvangsten en uitgaven wegens het beheer van de goederen onder Dodewaard, Eldik, Ochten en het huis Kernhem onder het Ambt van Ede, toebehorende Eduard van Gulick, natuurlijke zoon van hertog Reinoud IV over de jaren 1410-1414, waarin veel gegevens zijn te vinden over de bewoners, landbouwers en vaklieden en hetgeen zij hebben verricht.
  Deze transcriptie is voorzien van een naamregister en verduidelijkende voetnoten.
  
  Dr. Peter Dirk Spies (Amersfoort, 1955) promoveerde in 2017 aan de Theologische Universiteit te Apeldoorn op de studie: De classis van Tiel 1579-1816. De gereformeerde kerk in de Nederbetuwe in het spanningsveld van politieke machten en maatschappelijke veranderingen. Hij is onder andere werkzaam geweest als hoofd van een afdeling archief, bibliotheek en documentatie, als theoloog binnen de Nederlandse Hervormde Kerk en als jurist in bestuursrechtelijke zaken. Daartoe volgde hij enkele archiefopleidingen en bekwaamde zich in bestuursrecht en paleografie. Hij heeft vele transcripties, artikelen en boeken geschreven, waarvan het laatste boek Dirck Vijgh (1531-1615). Schetsen uit het leven van de ambtman van Nederbetuwe in 2020 verscheen.
• Productinformatie
  Binding : Paperback
  Distributievorm : Boek (print, druk)
  Formaat : 170mm x 240mm
  Aantal pagina's : 421
  Uitgeverij : Dr. P.D. Spies (druk Pumbo)
  ISBN : 9789464436600
  Datum publicatie : 10-2022
  
• Inhoudsopgave
  RAG archief 0001, nummer 2854: Rekeningen uitgebracht door heer Hendrik van Steenbergen, proost van Oudmunster te Utrecht, (overste) rentmeester 1388-1389. Ontvangsten van subalterne rentmeesters en tollenaars, 1388/1389. e. Rekening van Johan van Meerten, rentmeester te Tiel en in de Nederbetuwe, 1388 (fo. 65-70) (pagina 11).
  
  RAG archief 0001 nummer 709: Acte van kwijting of decharge voor Wolter van IJsendoren als ambtman van de Nederbetuwe van zijn gedane rekeningen voor de Hertog van Gelre, waarbij hij nog ruim 2516 oude schilden van de hertog te goed houdt, de dato 18-06-1388 (pagina 19).
  
  RAG archief 0001 nummer 710: Acte van de hernieuwde aanstelling van Wolter van IJsendoren als ambtman van Nederbetuwe door hertog Willem van Gulick, de dato 14-11-1388, met een vidimus door de officiaal van het bisdom Utrecht, de dato 30-09-1390 (pagina 19).
  
  RAG archief 0001 nummer 737: Concepten voor een drietal actes, waarbij hertog Willem van Gulick aan Sander van Redinchaven wegens een vordering van 119 oude schilden recht geeft op de pachten en renten in het kerspel Wamel en tevens die uit een weerd tegen Tiel, voorheen in bezit van Otto van Buren en vervolgens van Arnold van Hoemen, met aanwijzingen voor de ambtlieden Willem van Druten van Maas en Waal en Jan van Meerten van de Nederbetuwe, de dato circa eind 1389 (pagina 22).
  
  RAG 0001 nummer 679 folio 68v: Open brief van hertog Willem van Gulick, dat Jan van Meerten, ambtman van Nederbetuwe, met zijn onderdanen een dief genaamd Grensken in het Land van Maas en Waal had gevangen en naar Nijmegen gebracht etc., de dato 19-04-1390 (pagina 23).
  
  RAG archief 0001 nummer 842: Afschrift van de acte van aanstelling van Willem Roever tot ambtman in Tiel, Zandwijk en Nederbetuwe door hertog Willem van Gulick, de dato 31-07-1390 (pagina 23).
  
  RAG 0001 nummer 679 folio 74: Afschrift van de acte van aanstelling van Willem Roever tot ambtman in Tiel, Zandwijk en Nederbetuwe door hertog Willem van Gulick, de dato 31-07-1390 (pagina 24).
  
  RAG archief 0001 nummer 679 folio 77-77v: Afschrift van de acte van aanstelling van Herman van Wij tot ambtman in Tiel, Zandwijk en Nederbetuwe door hertog Willem van Gulick, de dato 27-08-1390 (pagina 24).
  
  RAG archief 0001 nummer 3657: Rekening van ambtman Herman van Wije van de ontvangsten en uitgaven van het Ambt van Nederbetuwe inclusief het richterambt van Tiel en Zandwijk over de periode 12-06-1391 tot 18-04-1392, met de ontvangsten en uitgaven van de goederen van de voormalige ambtman Wouter van IJzendoorn te Ochten en IJzendoorn. Gesloten te Arnhem op 15-08-1392 (pagina 25).
  
  RAG archief 0001 nummer 5133: Acte waarbij Griet, weduwe van Wouter van Overrijn, aan heer Jan van Arkel en zijn zoon Willem transporteert al haar roerende en onroerende goederen in Nederbetuwe, de dato 30-08-1400 (pagina 40).
  
  RAG archief 0001 nummer 3696: Gedeelte van de rekening van Jan van Meerten, ambtman van Zaltbommel, Bommeler- en Tielerwaard, voor wat betreft de ontvangsten en uitgaven als richter van Tiel en Zandwijk van 17-01-1401 tot 02-04-1402 en als tollenaar van de nieuwe tol te Tiel van 26-03-1401 tot 02-04-1402, beide als onderdeel van de ambtsrekening van het Ambt van Nederbetuwe, met uitgaven rakende Nederbetuwe en Tiel betreffende de hulde aan de nieuwe hertog Reinoud IV (pagina 41).
  
  RAG archief 0001 nummer 4225: Aantekening van door een aantal ambtlieden aan de Hertog van Gelre voor Pinksteren toegezegde gelden, de dato ca. 1407 (pagina 62).
  
  RAG archief 0001 nummer 3658 Rekening van ambtman Johan van Meerten van de ontvangsten en uitgaven van het Ambt van Nederbetuwe van 21-04-1407 tot 03-06-1408, met als bijlage de ontvangsten en restanten ten behoeve van de voeding en onderhoud van een gewapende macht te Poederoijen en Vuren. Het richterambt van Tiel en Zandwijk is niet in deze rekening opgenomen, maar volgt apart (pagina 63).
  RAG archief 0001 nummer 3728: Rekening van richter Johan van Zandwijk van de ontvangsten en uitgaven van het richterambt van Tiel en Zandwijk, onderdeel van de voorgaande rekening van ambtman Johan van Meerten van het Ambt van Nederbetuwe, van 21-04-1407 tot 03-06-1408 (pagina 102).
  
  RAG archief 0001 nummer 3659: Rekening van ambtman Jan van Wije van de ontvangsten en uitgaven van het Ambt van Nederbetuwe van 24-08-1409 tot 23-08-1410, afgehoord te Hattem op 25-08-1410. Het richterambt van Tiel en Zandwijk is niet in deze rekening opgenomen, maar volgt apart (pagina 108).
  
  RAG archief 0001 nummer 3729: Rekening van richter Arnt van Drueten van de ontvangsten en uitgaven van het richterambt van Tiel en Zandwijk, als onderdeel van de rekening van ambtman Jan van Wije van het Ambt van Nederbetuwe, van 23-08-1409 tot 13-07-1410 (pagina 120).
  
  RAG archief 0001 nummer 3660: Rekening van ambtman Willem van Isendoren van de ontvangsten en uitgaven van het Ambt van Nederbetuwe inclusief het richterambt van Tiel en Zandwijk door Gherit van der Molen, en van Henrick van Meerten van het richterambt van Lienden en de Marsch, over de periode van 01-08-1411 tot 13-07-1412. Afgehoord te Middelaar op 26-09-1412 (pagina 127).
  
  RAG archief 0001 nummer 3661: Rekening van ambtman Willem van Isendoren van de ontvangsten en uitgaven van het Ambt van Nederbetuwe inclusief het richterambt van Tiel en Zandwijk door Gherit van der Molen, en van Heijnrick Petersen van het richterambt van Lienden en de Marsch, over de periode van 13-07-1412 tot 13-07-1413. Afgehoord te Lobith in 1413 (pagina 144).
  
  RAG archief 0001 nummer 3662: Rekening van ambtman Willem van Isendoren van de ontvangsten en uitgaven van het Ambt van Nederbetuwe inclusief het richterambt van Tiel en Zandwijk door Gherit van der Molen, over de periode van 13-07-1413 tot 13-07-1414. Afgehoord te Lobith op 14-09-1414 (pagina 163).
  
  RAG archief 0001 nummer 3367: Rekeningen van Wijnand Ridder van de ontvangsten en uitgaven wegens het beheer van de goederen onder Dodewaard, Eldik, Ochten en het huis Kernhem onder het Ambt van Ede, toebehorende Eduard van Gulick, natuurlijke zoon van hertog Reinoud IV over de jaren 1410-1414. Afgehoord te Rosendaal op 06-02-1416 (pagina 174).
  
  RAG archief 0001 nummer 902: Register van Hollandse, Amersfoortse en Culemborgse klachten tegen Gelderse en Arkelse bestandsschendingen, de anno 1414 (pagina 213).
  
  RAG archief 0001 nummer 961: Aantekening betreffende de moord op Jan van Ynen te Meteren op last van Jan van Vianen tussen 1414 en 1420 (pagina 219).
  
  RAG archief 0001 nummer 962: Aantekening van schaden aan Dirk die Rover Dabt, richter te Tiel, Jan van Delen en Hubert Maessen toegebracht vanaf Hollandse en Utrechtse zijde, ca. 1415 (pagina 220).
  
  RAG archief 0001 nummer 3663: Rekeningen van ambtman Jorden Doijs van de ontvangsten en uitgaven van het Ambt van Nederbetuwe van 28-10-1415 tot 13-07-1417, met tevens ontvangsten van Lienden en de Marsch. Afgehoord te Lobith op 09-09-1417. Het richterambt van Tiel en Zandwijk is niet in deze rekening opgenomen, maar volgt apart (pagina 220).
  
  RAG archief 0001 nummer 3730: Rekeningen van richter Dirck die Rover Dabt van de ontvangsten en uitgaven van het richterambt van Tiel en Zandwijk, als onderdeel van de rekening van ambtman Jorden Doijs van het Ambt van Nederbetuwe, van 28-10-1415 tot 13-07-1417. Nadat hij te Tiel op 01-01-1417 was doodgestoken, is de rest van zijn ambtstermijn vervuld door zijn broer Gherijt die Rover Dabt. Afgehoord te Lobith op 09-09-1417 (pagina 237).
  
  RAG archief 0001 nummer 3664: Rekening van ambtman Jorden Doijs van de ontvangsten en uitgaven van het Ambt van Nederbetuwe en het richterambt van Tiel en Zandwijk van 13-07-1417 tot 04-04-1418, met tevens ontvangsten van Steven Doijs van Voern als richter van Lienden en van Wouter Hack als richter van de Marsch. Afgehoord te Arnhem op 09-05-1418 (pagina 246).
  
  
  RAG archief 0001 nummer 3665: Rekeningen van ambtman Jan van Wije van de ontvangsten en uitgaven van het Ambt van Nederbetuwe van 02-02-1418 tot 13-07-1420, welke periode voor de eerste 2 maanden samenvalt met die van de vorige ambtman Jorden Doijs. Het richterambt van Tiel en Zandwijk is niet in deze rekening opgenomen, maar volgt apart (pagina 252).
  
  RAG archief 0001 nummer 3731: Rekeningen van richter Gerit van der Moelen van de ontvangsten en uitgaven van het richterambt van Tiel en Zandwijk, als onderdeel van de rekening van ambtman Jan van Wije van het Ambt van Nederbetuwe, van 03-04-1418 tot 13-07-1420 (pagina 273).
  
  RAG archief 0001 nummer 3666: Rekening van ambtman Jan van Wije van de ontvangsten en uitgaven van het Ambt van Nederbetuwe inclusief het richterambt van Tiel en Zandwijk door Arnt van Drueten over de periode van 13-07-1423 tot 13-07-1424. Afgehoord te Lobith op 29-07-1428 (pagina 281).
  
  RAG archief 0001 nummers 3667-3668: Rekening in tweevoud van ambtman Jan van Wije van de ontvangsten en uitgaven van het Ambt van Nederbetuwe inclusief het richterambt van Tiel en Zandwijk over de periode van 13-07-1424 tot 13-12-1424 (pagina 292).
  
  RAG archief 0001 nummers 3669-3670: Rekening van ambtman Jan van den Steenhuijs van de ontvangsten en uitgaven van het Ambt van Nederbetuwe van 28-12-1424 tot 10-10-1425 (met bijlage), tevens van het richterambt van Tiel en Zandwijk door Arnt van Drueten over de periode van 07-01-1425 tot 18-10-1425 en over dezelfde periode door ambtman Gosen van Rossem.
  Afgehoord te Tiel op 28-11-1425 (pagina 298).
  
  RAG archief 0001 nummer 3671: Rekeningen van ambtman Henric die Zwart van de ontvangsten en uitgaven van het Ambt van Nederbetuwe van 21-10-1425 tot 13-07-1426, van het richterambt van Tiel en Zandwijk door Aernt Kock over dezelfde periode van, en een van ambtman Gosen van Rossem van 10-10-1425 tot 13-07-1426. Afgehoord te Arnhem op 01-08-1426 (pagina 312).
  
  RAG archief 0001 nummer 3672: Rekening van ambtman Henric die Zwart van de ontvangsten en uitgaven van het Ambt van Nederbetuwe van 13-07-1426 tot 31-03-1427. Afgehoord te Arnhem op 03-04-1430. Het richterambt van Tiel en Zandwijk is niet in deze rekening opgenomen, maar volgt hierna (pagina 324).
  
  RAG archief 0001 nummer 3673: Rekeningen van ambtman Gosen van Rossem en zijn zoon en opvolger Jan van de ontvangsten en uitgaven van het Ambt van Nederbetuwe, primair van 13-07-1426 tot 13-07-1428, ten tijde toen Henric die Zwart en Jan van Oijwijk als ambtmannen waren aangesteld (zie het vorige en volgende stuk), met de ontvangsten en uitgaven van Johan van Rossem als ambtman van 25-04-1429 tot 02-04-1430. Afgehoord te Nijmegen op 05-04-1430. Met enkele aantekeningen van het richterambt van Tiel en Zandwijk, dat Roeloff Duppen waarnam voor Aernt de Kock, maar die zelf ook een aparte rekening heeft ingediend toen hij als richter werd aangesteld, zoals hierna volgt (pagina 330).
  
  RAG archief 0001 nummer 3674: Rekening van ambtman Jan van Oijwijck van de ontvangsten en uitgaven van het Ambt van Nederbetuwe van 14-03-1427 tot 24-04-1429. Afgehoord te Arnhem op 03-04-1430. Het richterambt van Tiel en Zandwijk is niet in deze rekening opgenomen, maar volgt hierna (pagina 356).
  
  RAG archief 0001 nummer 3732: Rekeningen van richter Roeloff Duppen van de ontvangsten en uitgaven van het richterambt van Tiel en Zandwijk, als onderdeel van de rekeningen van de ambtmannen Jan van Oijwijck en Jan van Rossem van het Ambt van Nederbetuwe van 11-04-1428 tot 03-01-1429 en van 03-01-1429 tot 02-04-1430. Afgehoord te Nijmegen op 05-04-1430 (pagina 373).
  
  RAG archief 0001 nummers 3675-3676: Rekening in tweevoud van ambtman Jan van Rossem van de ontvangsten en uitgaven van het Ambt van Nederbetuwe van 09-04-1430 tot 25-07-1430, inclusief van het richterambt van Tiel en Zandwijk. Afgehoord te Arnhem op 31-07-1430 (pagina 382).
  
  Naamregister (pagina 386).
• Reviews (0 uit 0 reviews)
  Wil je meer weten over hoe reviews worden verzameld? Lees onze uitleg hier.