Fragment

Uit ‘De Evolutionaire Stempel’.
De laatste paragraaf uit het laatste Hoofdstuk 8 - een conclusie.


- Pleidooi voor burgerschap
We bevinden ons inmiddels in een neoliberale context, de uitspraak van Niko Peach echoot nog na: ‘De enorme toename van de materiële welvaart sinds het begin van de industrialisatie is uitsluitend gebaseerd op ecologische plundering.’ We hebben er in de relatief korte menselijke geschiedenis een zootje van gemaakt.
De mens beschikt over een rationeel brein, ruim voldoende om de gevolgen van ons handelen onder ogen te zien, tenminste, dat zou je zeggen. De mens kan reflecteren, analyseren en anticiperen. Samenleven, het voortbestaan moet alsnog geleerd en bijgebracht worden via de opvoeding, onderwijs en de omgevingsfactoren. Cruciaal is dus wat er initieel ingestopt wordt. Dat ging lange tijd goed, totdat nu de grens van het toelaatbare is bereikt, massaliteit en globalisering brengt de mensheid in problemen. Het
zijn de oprispingen van het zoogdierenbrein, de neiging tot sociale ongelijkheid, de plan- en normloosheid, de kortetermijnvisie,
de mens als vluchtdier, de angst voor alles wat vreemd is. Al deze zaken worden te pas en te onpas versterkt
door het voornamelijk mannelijk testosteron, het verklaart de ups and downs in de menselijke geschiedenis.

Ons onderwijs is gericht op het bijbrengen van vaardigheden, het behalen van diploma’s met als doel sociaal opklimmen, de succesverhalen kennen we wel. Maar er is intussen ook een keerzijde. De samenleving verandert misschien wel te snel, velen kunnen het niet volgen. Vast werk wordt flexwerk, minder mensen zijn lid van verenigingen en vakbonden, kiezers hoppen tussen politieke partijen, één op de drie huwelijken strandt, kinderen met trauma’s en moeders zonder werk doen noodgedwongen een beroep op subsidies en uitkeringen. In 2016 deden deurwaarders ruim drie miljoen aanzeggingen, 28.000 keer werd water of elektriciteit afgesloten en 8.000 keer werd een huis ontruimd, meer dan één miljoen keer werd beslag gelegd. Schuldsanering, herhuisvesting en psychische opvang komen ten laste van de belastingbetaler.
Er wordt niet geleerd om te gaan met tegenslagen. Want hoe om te gaan met welvaart? Met geld, de pinpas, de creditcard, de bitcoin? Hoe te budgetteren? Hoe zit het met verzekeringen, hypotheken, bankzaken, kopen op krediet en belastingheffing? Wat weten we over persoonlijke verzorging, obesitas, virussen, gezond leven? Kent men de gevaren van drugs, criminaliteit? In de vrijheid van het ‘laissez faire’ mag de burger het zelf uitzoeken, zelf uitvinden hoe individueel te overleven.

Kent of beseft men wel het belang van het gezamenlijk voortbestaan? Hoe zit het eigenlijk met onze kennis en vaardigheden op dat gebied? Al was het maar in het belang van onze kinderen en kleinkinderen. Wat weten we van de klimaatverandering? Begrijpen we de impact van onze evolutionaire oorsprong, de rol van religie? Weten we waar we zelf staan op de tijdlijn in de geschiedenis? Wat weten we van het kolonialisme, de slavenhandel, de emigratie, de wereldgezondheid, het neoliberalisme? Hoe kunnen we geweld en terrorisme voorkomen? Weten we wel alles over de Trias Politica, de grondwet, de rechtspraak, het bestuur, de EU?

Gebrek aan zowel samenlevingskennis als samenlevingsvaardigheden leiden tot argeloosheid. De evolutionair meegegeven kortetermijnvisie en angst voor vreemden maakt de burger slachtoffer van halve waarheden en complottheorieën. Volgens Europees onderzoek ziet acht op de tien jongeren het verschil niet tussen echt- en nepnieuws. Dat is 80%, bereid je maar voor, het is ons toekomstige electoraat. De kwaliteit van samenlevingen is af te meten aan de mate waarin evolutionair gedrag is gekanaliseerd.

Hoog tijd dat ook in de nurture de focus wordt verlegd op het voortbestaan. Te beginnen met het kennen van de eigen geschiedenis, de titel van het eerste hoofdstuk luidde niet voor niets ‘Waar sta ik eigenlijk?’ een bewustwording van de eigen positie. Met als bijkomend voordeel dat hoe verder je terug kunt kijken in de geschiedenis, des te beter je vooruit kunt kijken, het voortbestaan van allen, kunt inschatten. Al was het maar voor onze kinderen en kleinkinderen. Diploma’s, vaardigheden om te kunnen overleven zijn noodzakelijk, maar het gaat ook om kennis ten gunste van het voortbestaan.

Onkunde is een groot gevaar voor de democratie, namelijk het (soms bewust) niet (willen) weten, het niet verder lezen achter de komma, cherrypicking en het ontkennen van Coro-na, CO2, PFAS en stikstof. Men ziet het niet, voelt het niet, ruikt het niet, hoort het niet en als de zintuigen van het zoogdierenbrein het niet kunnen registreren, bestaat het ook niet. Ook hier is het rationeel brein helaas onvoldoende gevuld.
Want wat weten we eigenlijk over ons milieu? Weten we wel hoeveel voedsel en water er nodig is om 1 kilo rundvlees op tafel te krijgen? Beseffen we wel dat wereldwijd naar schatting 30 tot 50% van ons voedsel wordt weggegooid? Begrijpen we hoe het is om met velen samen te leven? Hoe gaan we om met de buren, hoe gedragen we ons in het verkeer?

Dat de focus hoognodig gericht moet worden op het voortbestaan, is goed te zien bij verkiezingen. Op dit democratische moment par excellence, is er een stijgend percentage zwevende kiezers, oplopend tot wel 70%. Dat is een veeg teken, politiek bewustzijn werd en wordt niet bijgebracht. Alsof op het kantoor bij de notaris een beslissing wordt genomen over welk huis wordt gekocht. Verkiezingen zijn bepalend voor de toekomst van het land, dus ook voor jezelf, die link wordt vaak niet gelegd. De overheid heeft eenzijdig de participatiesamenleving geproclameerd, de burger wordt geacht mee te doen en zelf te beslissen. Op zich niet verkeerd, maar het impliceert dat burgers daartoe ook in staat moeten worden gesteld. Diezelfde overheid heeft daarom de edele plicht de burger goed voor te bereiden. Dit is dan ook een vurig pleidooi voor een upgrading van het nu te vrijblijvende vak Burgerschap. Of noem het gelijk al ‘Samenleven’. Je kunt niet vroeg genoeg beginnen, voer dit vak in voor alle leerplicht jaren en sluit voor mijn part af met een examen als toegang tot het stemrecht. Maak het vak ook toegankelijk voor nieuwkomers, migranten.
Upgrading, jaarlijkse bijscholing kan via de NPO.

Het onderwijs in Nederland is vooral gericht op het afleveren van geschikte werknemers bij de bedrijfspoorten. De leerplicht kost de staat, de belastingbetaler, pakweg een ton per leerling en dat is een lage inschatting. Prima, de bedrijven zijn er blij mee en ook de werknemers die een goede boterham verdienen. Diploma’s zijn vereist voor alles en nog wat. Wil je in een auto rijden, dan is een rijbewijs verplicht. Het maatschappelijk leven staat bol van contracten, overeenkomsten, bonnetjes en diploma’s, waarom geen afsluitend ‘burgerschapscontract’ als de bevestiging om ‘samen te leven’ in een democratie, dat de grondwet wordt begrepen, dat men weet hoe ons kiesstelsel werkt.

Theorie uit leerboeken is een vereiste, maar ook praktijkervaring is nodig voor een verbreding van inzicht. Verbind er stages aan, meekijken en meelopen in de gemeenteraad, bij de rechtbank, de dijkversteviging, de landbouw, een varkensfokkerij, de ambulancedienst, de brandweer, de zorg, het ziekenhuis, een hospice. De kosten? Waarschijnlijk dat de rekening voor burgerschap al vrij snel gedekt wordt door besparingen op de taken van de politie, de GGZ, de rechtspraak, het gevangeniswezen en allerlei sociale potjes.

Ik sluit af met een citaat van Malala, Pakistaans meisje, zwaargewond door een Taliban kogel in haar hoofd. Deze werd verwijderd, ze overleefde en verwierf internationale erkenning. Zij begreep dat het menselijk brein een leeg omhulsel is:
‘Onderwijs is onderwijs. We zouden alles moeten leren en dan kiezen welk pad we willen volgen. Onderwijs is niet
oosters of westers, het is menselijk.’
= ×