Fragment

Hoofdstuk II, paragraaf 3. Tweehoofdig leiderschap in de praktijk, twee posities, één opdracht

Het Twee Kapiteins Model ofwel het Tweehoofdig Leiderschap is in onze samenleving gebruikelijk in veel soorten organisaties, zoals figuur II.1 laat zien. In dit boek gaat het om twee posities in de top van de organisatie maar van verschillend niveau. Het gaat om verdeling van arbeid/taken, bevoegdheden en verantwoordelijkheden. Deze posities worden bekleed door verschillende personen, één per functie en ieder met een eigen domein. Ik geef wat voorbeelden.

• Politiek, de leiding van een ministerie: na verkiezingen voor de Tweede Kamer en de daarop volgende kabinetsformatie, is de minister de gekozen ambtsdrager. Zij is politiek verantwoordelijk. De secretaris-generaal is, als hoogste verantwoordelijke voor het apparaat, benoemd als hoogste ambtenaar (=werknemer).
• Bedrijf: de voorzitter van de Raad van Commissarissen wordt benoemd door de Aandeelhoudersvergadering. De directeur/voorzitter van de Raad van Bestuur wordt op haar beurt benoemd door de Raad van Commissarissen.
• Organisaties/instellingen met de stichtingsvorm: deze rechtsvorm komt voor op de meest uiteenlopende terreinen van maatschappelijke activiteit. Een stichting wordt bestuurd door een bestuur en zij beschikt vaak over een bureau voor het uitvoerende werk. Het bestuur wordt geleid door een voorzitter en het bureau door een directeur, benoemd door het bestuur.
• Vereniging: de voorzitter van het bestuur wordt gekozen door de ledenvergadering respectievelijk de ledenraad. De directeur wordt benoemd door het (algemeen of hoofd)bestuur.

Het gaat dus om twee posities: voorzitter en directeur. Wat verenigingen betreft zijn schematisch en op hoofdlijnen de volgende punten van belang:
• De vereniging is de verzameling van morele eigenaren, dat collectief heeft het primaat. De staf, dat wil zeggen directeur en bureau, behoort haar loyaal te dienen.
• De vereniging wordt vertegenwoordigd door het bestuur (één bestuur of een algemeen en een dagelijks bestuur).
• Het bestuur wordt gekozen door de ledenvergadering/ledenraad. De directie wordt benoemd door het bestuur. De directeur is de enige werknemer van het bestuur. Als regel worden alle andere werknemers aangesteld door de directeur.
• Het bestuur houdt zich bezig met besturen en toezicht. De directeur richt zich op de voorbereiding en de implementatie en uitvoering van strategie en beleid.
• De posities zijn van verschillend niveau; er is tussen beide een hiërarchische relatie, de voorzitter is bovengeschikt aan de directeur.
• Bestuurslidmaatschap is een neven- en dus parttime functie, waarvoor doorgaans een beperkte hoeveelheid tijd en energie wordt ingezet. De functie van directeur is meestal de economische hoofdactiviteit van degene die haar vervult. Zeker bij kleinere organisaties komt het voor dat ook die functie op parttime basis wordt uitgeoefend.
• Het bestuur werkt doorgaans onbezoldigd of ontvangt een onkostenvergoeding. De directeur ontvangt salaris en andere betalingen, afhankelijk van haar arbeidsvoor- waarden.
Overigens komt het steeds vaker voor dat de voorzitter van een vereniging, evenals gebruikelijk in het bedrijfsleven, een (marktconforme) vergoeding ontvangt voor haar parttime werk voor de vereniging. Zij heeft in verband hiermee dan ook, net als in be- drijven, soms een eigen kamer in het bureau.

Leiderschap wordt, zoals ik boven aangaf, op twee niveaus uitgeoefend: door bestuur en directie. De Angelsaksische termen hiervoor zijn governance en management. Governance is de taak van het bestuur, de board of directors. Management is de taak van de directeur, de chief executive officer (CEO). Het bestuur wordt geleid door zijn voorzitter, de chair. ×